Πολιτική Ανυπακοή και Κριτική της Πολιτικής Ανυπακοής – Nigel Warburton

Πολιτική Ανυπακοή

Μέχρι τώρα μελετήσαμε τους τρόπους που χρησιμοποιούνται για να δικαιολογηθεί η τιμωρία των παραβατών του νόμου. Οι λόγοι για την τιμωρία είναι ηθικοί. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις όπου θα ήταν ηθικά αποδεκτό να παραβεί κανείς το νόμο. Σ' αυτό το υποκεφάλαιο θα εξετάσω ένα συγκεκριμένο είδος παράβασης του νόμου που δικαιολογείται για ηθικούς λόγους: την πολιτική ανυπακοή.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η παράβαση του νόμου δεν είναι ποτέ δικαιολογημένη. Αν είναι κάποιος δυσαρεστημένος με το νόμο, θα πρέπει να προσπαθήσει να τον αλλάξει ακολουθώντας τις νόμιμες διαδικασίες: προτάσεις νόμου στη Βουλή, διαμαρτυρίες, επιστολές στον τύπο κ.λπ.

Υπάρχουν όμως πολλές περιπτώσεις στις οποίες η νόμιμη διαμαρτυρία δεν προσφέρει απολύτως τίποτα. Υπάρχει μια παράδοση παραβίασης του νόμου κάτω από ορισμένες συνθήκες που έχει γίνει γνωστή ως πολιτική ανυπακοή. Οι συνθήκες που ευνοούν την εμφάνιση της πολιτικής ανυπακοής διαμορφώνονται όταν οι άνθρωποι καλούνται να συμμορφωθούν με νόμους ή με κυβερνητικές πολιτικές τις οποίες θεωρούν άδικες.

Η πολιτική ανυπακοή έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στους νόμους και στις κυβερνητικές πολιτικές. Ξακουστό παράδειγμα αποτελούν οι Σουφραζέτες της Βρετανίας και το κίνημά τους, που κατάφεραν να πραγματοποιήσουν το στόχο τους να δοθεί δικαίωμα ψήφου και στις γυναίκες μέσα από μια εκστρατεία δημόσιας πολιτικής ανυπακοής, κατά την οποία οι διαμαρτυρόμενοι έφτασαν στο σημείο να δένονται με αλυσίδες πάνω στις σιδηροδρομικές γραμμές.

Τελικά κατόρθωσαν να επιτύχουν μερική χειραφέτηση το 1918, οπότε δόθηκε δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες άνω των 30 ετών, αν και αυτό οφειλόταν εν μέρει στον αντίκτυπο που είχε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Όπως και να 'χει οι Σουφραζέτες και το κίνημά τους έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αλλαγή του άδικου νόμου που απαγόρευε στις γυναίκες να συμμετέχουν στις υποτιθέμενες δημοκρατικές εκλογές.

Ο Μαχάτμα Γκάντι και ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ήταν και οι δύο ένθερμοι υποστηρικτές της πολιτικής ανυπακοής. Ο Γκάντι άσκησε τεράστια επιρροή στην ανάκτηση της ανεξαρτησίας της Ινδίας με παράνομες διαμαρτυρίες μη-βίας που οδήγησαν τελικά στην απομάκρυνση του Βρετανού Αντιβασιλέα. Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, καταπολεμώντας τις φυλετικές διακρίσεις με παρόμοιο τρόπο, βοήθησε του μαύρους Αμερικάνους των νοτίων πολιτειών της Αμερικής, να εξασφαλίσουν βασικά πολιτικά δικαιώματα.

Άλλο ένα παράδειγμα πολιτικής ανυπακοής προέρχεται από την άρνηση ορισμένων Αμερικανών να πολεμήσουν στον Πόλεμο του Βιετνάμ, αν και είχαν κληθεί να καταταγούν από την κυβέρνησή τους. Μερικοί το έκαναν προβάλλοντας ως δικαιολογία ότι είναι κακό να σκοτώνεις κι έτσι θεώρησαν προτιμότερο να παραβούν το νόμο, παρά να πολεμήσουν και ίσως να σκοτώσουν συνανθρώπους τους. Άλλοι το έκαναν όχι επειδή αποδοκίμαζαν όλους τους πολέμους, αλλά επειδή πίστευαν ότι ο πόλεμος του Βιετνάμ ήταν ένας άδικος πόλεμος που έβαζε τους πολίτες σε τεράστιο κίνδυνο, χωρίς σοβαρό λόγο.

Η έκταση που είχαν πάρει οι αντιδράσεις κατά του πολέμου του Βιετνάμ ανάγκασε τελικά τις Ηνωμένες Πολιτείες ν' αποσυρθούν. Οι δημόσιες παραβιάσεις του νόμου αναμφίβολα τροφοδότησαν αυτές τις αντιδράσεις.

Η παράδοση της πολιτικής ανυπακοής είναι μια παράδοση μη-βίαιων και δημόσιων παραβιάσεων του νόμου που σκοπό έχουν να εστιάσουν την προσοχή του κοινού σε άδικες νομοθεσίες ή κυβερνητικές πολιτικές. Όσοι δρουν στα πλαίσια της παράδοσης της πολιτικής ανυπακοής δεν παραβιάζουν το νόμο απλώς για το προσωπικό τους συμφέρον. Το κάνουν για να επισύρουν την προσοχή σε κάποιον άδικο νόμο ή σε μια ηθικά απαράδεκτη κυβερνητική πολιτική και για να μεγιστοποιήσουν τη δημοσιότητα προς το σκοπό αυτό.

Αυτός είναι και ο λόγος που συνήθως συμβαίνει δημόσια, κατά προτίμηση μπροστά σε δημοσιογράφους, φωτογράφους και τηλεοπτικές κάμερες. Ένας Αμερικανός κληρωτός, λόγου χάριν, που κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ πετάει στα σκουπίδια το χαρτί της επιστράτευσης, προσπαθεί ύστερα να κρυφτεί για να μην πάει στρατό, επειδή φοβάται να πολεμήσει και δεν θέλει να πεθάνει, δεν δρα στα πλαίσια της πολιτικής ανυπακοής. Η πράξη του γίνεται για να διαφυλάξει τον εαυτό του. Αν ακολουθούσε την ίδια τακτική, όχι από φόβο για την προσωπική του ασφάλεια, αλλά για ηθικούς λόγους κι αυτό το έκανε μυστικά, χωρίς να δώσει καμιά δημοσιότητα στην περίπτωσή του, πάλι δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι δρα στα πλαίσια της πολιτικής ανυπακοής. Ένας άλλος κληρωτός, αντίθετα, που καίει το χαρτί της επιστράτευσης του δημόσια ενώ ταυτόχρονα τον μαγνητοσκοπούν τηλεοπτικές κάμερες και κάνει δηλώσεις που αφορούν το γιατί πιστεύει πως η αμερικανική ανάμειξη στον πόλεμο του Βιετνάμ είναι ανήθικη, δρα μέσα στα πλαίσια της πολιτικής ανυπακοής.

Ο τελικός σκοπός της πολιτικής ανυπακοής είναι ν' αλλάξει συγκεκριμένους νόμους ή κυβερνητικές πολιτικές, όχι να υπονομεύσει ολοκληρωτικά τη νομοθετική αρχή. Οι άνθρωποι που δρουν μέσα στα πλαίσια της παράδοσης της πολιτικής ανυπακοής αποφεύγουν συνήθως τη βία, όχι μόνον επειδή μπορεί να υπονομεύσει το σκοπό τους προκαλώντας αντίποινα, και κατ' επέκταση κλιμάκωση της σύγκρουσης, αλλά κυρίως επειδή οι λόγοι που προβάλλουν για την παράβαση του νόμου είναι ηθικοί και οι περισσότερες ηθικές αρχές αποδέχονται τη σωματική βλάβη σε τρίτους μόνο σε ακραίες καταστάσεις, όπως όταν δέχεται κανείς επίθεση και είναι αναγκασμένος να αμυνθεί.

Οι τρομοκράτες ή οι μαχητές της ελευθερίας (το πως τους αποκαλεί κανείς εξαρτάται από τη συμπάθεια που τρέφει για το σκοπό τους) χρησιμοποιούν βία για να πετύχουν πολιτικούς στόχους. Όπως και οι άνθρωποι που εμπλέκονται σε πράξεις πολιτικής ανυπακοής, έτσι κι αυτοί θέλουν ν' αλλάξουν την υπάρχουσα κατάσταση όχι για προσωπικό τους όφελος, αλλά για το γενικό καλό, όπως το αντιλαμβάνονται εκείνοι. Η διαφορά τους βρίσκεται στις μεθόδους που είναι διατεθειμένοι να χρησιμοποιήσουν προκειμένου να επιφέρουν αυτή την αλλαγή.

Κριτική της πολιτικής ανυπακοής

Αντιδημοκρατική

Αν υποθέσουμε ότι μια πράξη πολιτικής ανυπακοής εκδηλώνεται σε μια δημοκρατική χώρα, μπορεί να εμφανιστεί ως αντιδημοκρατική. Αν η πλειοψηφία των δημοκρατικά εκλεγμένων αντιπροσώπων ψηφίσει ένα συγκεκριμένο νόμο ή την εφαρμογή μιας κυβερνητικής πολιτικής, τότε η παράβαση του νόμου ως διαμαρτυρία μοιάζει να αντιτίθεται στο πνεύμα της δημοκρατίας, ιδιαίτερα αν στη συγκεκριμένη πράξη πολιτικής ανυπακοής εμπλέκεται μια πολύ μικρή μειονότητα πολιτών.

Το γεγονός, βέβαια, ότι όλοι είναι πιθανόν κάποια στιγμή να δυσαρεστηθούν από κάποια κυβερνητική πολιτική δεν είναι παρά το τίμημα που πληρώνει κανείς για να ζει σ' ένα δημοκρατικό κράτος. Αν η πολιτική ανυπακοή της μειονότητας είναι αποτελεσματική, τότε μοιάζει να δίνει στους λίγους τη δύναμη να ανατρέψουν την άποψη των πολλών. Κι αυτό μοιάζει βαθιά αντιδημοκρατικό. Από την άλλη, αν η πολιτική ανυπακοή δεν έχει κανένα αποτέλεσμα, τότε δεν υπάρχει ιδιαίτερος λόγος να γίνονται τέτοιες πράξεις. Σύμφωνα μ' αυτή την άποψη, λοιπόν, η πολιτική ανυπακοή είναι είτε αντιδημοκρατική είτε μάταιη.

Ως αντίλογο, είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσει κανείς ότι μια πράξη πολιτικής ανυπακοής έχει την πρόθεση να τονίσει κάποιες ηθικά απαράδεκτες κυβερνητικές αποφάσεις ή πρακτικές. Το κίνημα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Αμερική τη δεκαετία του 1960, λόγου χάρη, δίνοντας μεγάλη δημοσιότητα σε διαδηλώσεις που έρχονταν σε αντίθεση με τον επιβεβλημένο από το νόμο φυλετικό διαχωρισμό, γνωστοποίησε σ' όλο τον κόσμο την αδικία στην αντιμετώπιση των μαύρων Αμερικανών.

Κάτω απ' αυτό το πρίσμα, η πολιτική ανυπακοή είναι μια τεχνική που λειτουργεί για ν' αναγκάσει την πλειοψηφία ή τους αντιπροσώπους της να αναθεωρήσουν τη θέση τους σε κάποιο συγκεκριμένο ζήτημα κι όχι ένας αντιδημοκρατικός τρόπος για ν' αλλάξει κάποιος νόμος ή κάποια κυβερνητική πολιτική.

Διολίσθηση προς την ανομία

Άλλη μια αντίρρηση στην πολιτική ανυπακοή είναι ότι ενθαρρύνει την παρανομία, πράγμα που θα μπορούσε μακροχρόνια να υπονομεύσει την ισχύ της κυβέρνησης, αλλά και τη νομοθετική αρχή, και ότι αυτός ο κίνδυνος βαραίνει πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε οφέλη θα μπορούσε τελικά να έχει. Από τη στιγμή που υπονομεύεται ο σεβασμός προς το νόμο, ακόμα και για ηθικούς λόγους, υπάρχει κίνδυνος να επακολουθήσει γενικότερη ανομία.

Αυτό είναι ένα επιχείρημα «διολίσθησης», ένα επιχείρημα που υποστηρίζει ότι, κάνοντας ένα βήμα προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, γίνεται αδύνατο να σταματήσεις μια διαδικασία που θα επιφέρει ένα προφανώς ανεπιθύμητο αποτέλεσμα. Όπως, όταν κάνεις το πρώτο βήμα σε μια ολισθηρή πλαγιά, είναι σχεδόν αδύνατο να σταματήσεις πριν αγγίξεις το κατώτερο σημείο, έτσι ακριβώς, ισχυρίζονται ορισμένοι, αν αρχίσεις να αποδέχεσαι ορισμένες παρανομίες, δεν υπάρχει τρόπος να εμποδίσεις τα πράγματα να φτάσουν στο σημείο της καθολικής ανυπακοής προς το νόμο. Ένα τέτοιο επιχείρημα, ωστόσο, κάνει το τελικό αποτέλεσμα να μοιάζει αναπόφευκτο, ενώ δεν είναι έτσι.

Δεν υπάρχει λόγος να πιστέψει κανείς τον ισχυρισμό ότι μερικές πράξεις πολιτικής ανυπακοής θα υπονομεύσουν το σεβασμό για το νόμο ή, για να συνεχίσουμε με τη μεταφορά της διολίσθησης, δεν υπάρχει λόγος να πιστέψει κανείς ότι σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο δεν μπορούμε να βάλουμε φρένο και να πούμε «Ως εδώ και μη παρέκει». Ορισμένοι μάλιστα υπέρμαχοι της πολιτικής ανυπακοής υποστηρίζουν ότι, όχι μόνο δεν υπονομεύουν τη νομοθετική αρχή, αλλά οι πράξεις τους φανερώνουν πως σέβονται βαθιά το νόμο. Αν κάποιος είναι διατεθειμένος να τιμωρηθεί από το κράτος προκειμένου να επιστήσει την προσοχή σε κάποιο νόμο που πιστεύει ότι είναι άδικος, αυτό δείχνει ότι ακολουθεί πιστά τη γενική αρχή ότι οι νόμοι πρέπει να είναι δίκαιοι και οι δίκαιοι νόμοι πρέπει να γίνονται σεβαστοί. Αυτό διαφέρει πάρα πολύ από την παράβαση του νόμου για προσωπικό όφελος.

Nigel Warburton

Φιλοσοφία, Τα Βασικά Ζητήματα

Μετάφραση Βίκυ Χατζοπούλου

Εκδόσεις Περίπλους 1999

Ο Σωκράτης και η Τραγωδία - Friedrich Nietzsche

Η στενή συγγένεια της κατεύθυνσης που υπάρχει ανάμεσα στο Σωκράτη και στον Ευρυπίδη δε διέφυγε την προσοχή των συγχρόνων τους, και η πιο εύγλωττη έκφραση αυτής της διορατικότητας βρίσκεται στην αθηναϊκή παράδοση, που μας εμφανίζει το Σωκράτη σα στενώτατο συνεργάτη του Ευρυπίδη. Τα ονόματά τους αναφέρονταν το ένα δίπλα στ' άλλο απ' τους νοσταλγούς της παλιάς ωραίας εποχής, όταν απαριθμούσαν τους συγχρόνους τους δημαγωγούς, που, κάτω απ' την επίδρασή τους η παλιά και τραχιά φυσική και ηθική αρχή των ηρώων του Μαραθώνα θυσιαζόταν, όλο και πιο πολύ, σε μια αμφίβολη άλογη εκκαθάριση του παρελθόντος, ολέθρια στα σώματα και στις ψυχές. Σ' αυτόν το μισο-αγαναχτισμένο, μισο-περιφρονητικό τόνο συνέχισε να κάνει λόγο, γι' αυτούς τους δυο ανθρώπους, η αριστοφάνεια κωμωδία, προκαλώντας τρόμο στους νεώτερους, που, για να πούμε την αλήθεια, ήταν πρόθυμοι να εγκαταλείψουν τον Ευρυπίδη, μα ασφυκτιούσαν όταν βλέπαν τον Αριστοφάνη να παρουσιάζει το Σωκράτη σαν τον πρώτο και το μεγαλύτερο απ' τους σοφιστές σαν τον καθρέφτη και την πεμπτουσία όλων των σοφιστικών τάσεων. Και τότε η μοναδική τους παρηγοριά ήταν να στηλιτεύσουν τον ίδιο τον Αριστοφάνη σαν έναν αλλόκοτο και ψευδολόγο Αλκιβιάδη της ποίησης. Χωρίς να θέλω εδώ να υπερασπιστώ τα βαθύτερα κίνητρα του Αριστοφάνη ενάντια σε παρόμοιες επιθέσεις, θα συνεχίσω να αποδείχνω, στηριζόμενος στα αισθήματα των αρχαιοτέρων, την αδιάσειστη αλληλεγγύη που υπήρχε ανάμεσα στο Σωκράτη, και τον Ευριπίδη, χωρίς να παραλείπω να υπενθυμίζω ότι ο Σωκράτης, ο εχθρός της τραγικής τέχνης, απέφευγε να παρευρίσκεται στις τραγικές παραστάσεις, εκτός όταν ανεβαζόταν ένα νέο έργο του Ευριπίδη. Το περιφημότερο όμως παράδειγμα αλληλοπροσέγγισης αυτών των δύο ονομάτων βρίσκεται στο χρησμό του μαντείου των Δελφών, που υπόδειχνε το Σωκράτη σαν τον σοφότερο ανάμεσα στους ανθρώπους, προσθέτοντας ωστόσο, σύγχρονα, πως στο μεγάλο διαγώνισμα της σοφίας το δεύτερο βραβείο ανήκε στον Ευριπίδη.

Τρίτος σ' αυτήν την κλίμακα αναφερόταν ο Σοφοκλής, αυτός που μπορούσε να καυχηθεί απέναντι στον Αισχύλο ότι έπραττε το ορθό, γιατί ακριβώς ήξερε τι ήταν το ορθό. Είναι φανερό πως, ακριβώς αυτό, αποτελεί το βαθμό διαύγειας αυτής της γνώσης, που ξεχωρίζει τους τρεις αυτούς άντρες σαν τα τρία «συνειδητότερα πνεύματα» της εποχής τους.

Την οξύτερη όμως διατύπωση, για να εκφράσει τη νέα αυτή και πρωτάκουστη εκτίμηση για τη γνώση και τη συνειδητή διαύγεια, μας την έδωσε ο Σωκράτης, όταν ανακάλυψε πως ήταν ο μόνος που τολμούσε να ομολογήσει στον εαυτό του, ότι δεν ξαίρει τίποτα, ενώ κατά τους περιπάτους του στην Αθήνα με την ιδιότητα του κριτικού παρατηρητή, κατά τις επισκέψεις που 'κανε στους σημαντικότερους πολιτικούς άντρες, τους ρήτορες, τους ποιητές και τους καλλιτέχνες, εύρισκε παντού τη φαντασίωση της σοφίας. Κατάπληκτος ανακάλυπτε ότι οι διάσημοι αυτοί άντρες, δεν είχαν σταθερές και ορθές γνώσεις, κι όταν ακόμα επρόκειτο για το επάγγελμά τους, που το ασκούσαν αποκλειστικά κατά τρόπο ενστικτώδη. «Μονάχα με το ένστιχτο», είναι η διατύπωση που μ' αυτήν ψαύουμε την καρδιά και την ουσία της σωκρατικής τάσης. Μ' αυτά τα λόγια ο σωκρατισμός καταδικάζει την τέχνη και την ηθική της εποχής του, γιατί όπου κι αν στρέφει το ερευνητικό του βλέμμα, διαπιστώνει την έλλειψη της συνειδητής σαφήνειας και σύγχρονα τη δύναμη της αυταπάτης, και διαπιστώνει, απ' αφορμή αυτή την έλλειψη, πως κάθε τι που υπάρχει είναι βαθύτατα παράλογο και αξιοκατάκριτο. Ξεκινώντας απ' αυτό το δοσμένο ο Σωκράτης θεωρεί ότι επιβάλλεται να διορθωθεί το υπάρχον. Κι έτσι προχωρεί, μοναχός του, με ύφος αγέρωχο και καταφρονετικό, πρόδρομος ενός πολιτισμού, μιας τέχνης, μιας ηθικής, ολότελα διαφορετικών, ενώ ο κόσμος ανάμεσα στον οποίο ζει είναι τέτοιος, που και τα τελευταία του ίχνη αποτελούν για μας πηγή βαθύτατου σεβασμού και χαράς.

Αυτός είναι ο τερατώδης δισταγμός που μας καταλαμβάνει κάθε φορά που βρισκόμαστε μπροστά στο φαινόμενο Σωκράτης, και που μας κεντά ακατάπαυστα να ξαναρχίζουμε να μελετάμε τη σκέψη και τις προθέσεις αυτής της προσωπικότητας, που είναι η περισσότερο διαμφισβητούμενη της αρχαιότητας. Ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος που, μόνος αυτός, τολμά να διαμφισβητήσει την ουσία του ελληνισμού, όπως μας εμφανίζεται με τον Όμηρο, τον Πίνδαρο, τον Αισχύλο, το Φειδία, τον Περικλή, την Πυθία και το Διόνυσο, αυτή η ψυχή που το απροσμέτρητο βάθος της και το υπέροχο ύψος της προκαλούν τον κατάπληχτο θαυμασμό μας; Ποια δαιμονική δύναμη είναι αυτή που επιτρέπει στον εαυτό της να κυλήσει στη σκόνη αυτό το μαγικό πιοτό; Ποιος είναι αυτός ο ημίθεος στον οποίο αποτεινόμενος ο ευγενέστερος χορός των πνευμάτων της ανθρωπότητας, είναι υποχρεωμένος να φωνάξει: «Αλίμονο! Αλίμονο! Συνέτριψες, με μια δυνατή γροθιά, τον όμορφο κόσμο. Γκρεμίζεται, σωριάζεται!»(1)

είδος κλειδιού, που μας βοηθά να εισχωρήσουμε στην ψυχή του Σωκράτη, είναι το περίεργο φαινόμενο που μας έχει γίνει γνωστό με την ονομασία «Δαιμόνιο του Σωκράτη». Σ' ορισμένες περιπτώσεις, όταν φαινόταν να τον εγκαταλείπει η τερατώδης του διάνοια, ξανάβρισκε την αυτοπεποίθησή του, χάρη σε μια θεϊκή φωνή που του μιλούσε σ' αυτές τις στιγμές. Όταν ακουγόταν αυτή η φωνή, πάντα τον απέτρεπε από κάτι. Σ' αυτήν την ανώμαλη φύση, η ενστιχτώδης σοφία εκδηλώνεται για ν' αντιταχθεί, από καιρό σε καιρό, στη συνειδητή γνώση. Ενώ σ' όλους τους παραγωγικούς ανθρώπους το ένστιχτο είναι μια επικυρωτική και δημιουργική δύναμη, και η συνείδηση δημιουργική, είναι δηλαδή μια τερατωδία per defectum(2). Η αλήθεια είναι πως εδώ συναντάμε μια τερατώδη ελαττωματικότητα κάθε μυστικιστικής διάθεσης και, σε τέτοιο βαθμό, που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε το Σωκράτη σαν τον τύπο του μη μυστικόπαθου ανθρώπου, στον οποίο το λογικό πνεύμα αναπτύχθηκε, από πλεονασμό, κατά τρόπο υπερβολικό, όπως συμβαίνει με την ενστιχτώδη σοφία στο μυστικόπαθο άνθρωπο. Απ' την άλλη όμως, αυτό το λογικό ένστιχτο που εκδηλωνόταν στο Σωκράτη, δεν μπορούσε, με κανέναν τρόπο, να στραφεί εναντίον του. Η ακατάπαυστη χειμαρρώδης δύναμη της λογικής του εκδηλώνει μια φυσική δύναμη, που την ξαναβρίσκουμε για μεγάλη μας κατάπληξη και τρόμο, στις ισχυρότερες ενστιχτώδεις ενέργειες. Όποιος διαισθάνθηκε στα γραφτά του Πλάτωνα έστω και μια πνοή απ' αυτήν την απλότητα, απ' αυτή τη θεία σιγουριά, που χαρακτηρίζουν, στο Σωκράτη, τη συμπεριφορά του απέναντι στη ζωή, θα καταλάβει επίσης ότι ο θαυμαστός κινητήρας της σωκρατικής λογικής κινείται, μπορούμε να πούμε, πίσω απ' το Σωκράτη, κι ότι πρέπει να τον παρατηρήσουμε δια μέσου του Σωκράτη, όπως μέσα από μια σκιά. Είχε ο ίδιος τη διαίσθηση αυτής της σχέσης, που εκφράζεται με το σοβαρό και αξιόπρεπο τρόπο με τον οποίο παντού βεβαίωνε το θείο προορισμό του, ακόμα και μπροστά στους δικαστές του. Να τον αντικρούσεις σ' αυτό το σημείο ήταν, στον ίδιο βαθμό, απόλυτα αδύνατο, όπως και να επιδοκιμάσεις τη διαλυτική πάνω στα ένστιχτα επίδρασή του. Γι' αυτή την άλυτη αντίθεση, δεν απόμενε, όταν τον οδήγησαν στον Άρειο Πάγο παρά ένα είδος ποινής που μπορούσαν να του επιβάλλουν: ο οστρακισμός. Θα μπορούσαν να τον οδηγήσουν πέρα απ' τα σύνορα σαν ένα άτομο που 'ταν ύποπτο, ανεξήγητο και ατιτλοφόρητο, χωρίς οι μεταγενέστεροι να 'χουν το δικαίωμα να κατηγορήσουν τους Αθηναίους για επονείδιστη ενέργεια. Φαίνεται όμως ότι ο ίδιος ο Σωκράτης επιδίωξε με πλήρη διαύγεια, χωρίς το φυσικό ρίγος που κυριεύει τον άνθρωπο μπροστά στο θάνατο, να καταδικαστεί σε θάνατο κι όχι σ' εξορία. Βάδισε προς το θάνατο, μ' εκείνη τη γαλήνη που θα χαρακτήριζε, σύμφωνα με την περιγραφή του Πλάτωνα, τον τελευταίο απ' τους συνδαιτημόνες που θα εγκατέλειπε κατά την αυγή το συμπόσιο, για ν' αρχίσει να ζει σε μια καινούργια μέρα, κι ενώ, πίσω του, πάνω στα θρανία ή κάτω στο πάτωμα, παρέμεναν κοιμισμένοι οι ομοτράπεζοί του, για να ονειρευτούν τον αληθινό ερωτιδέα, που τους τον είχε περιγράψει ο Σωκράτης. Ο θνήσκων Σωκράτης έγινε το νέο, το πρωτοείδωτο ιδανικό της ευγενικής ελληνικής νεότητας. Ο Πλάτωνας προπαντός, ο τύπος του Έλληνα εφήβου, προσκύνησε αυτήν την εικόνα, μ' όλη τη θέρμη της ονειροπόλας ψυχής του.

_______________

1. Απ' το Φάουστ του Γκαίτε.

2. Ελαττωματική.

Friedrich Nietzsche

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ν. Α. ΚΕΦΑΛΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΚΟΒΟΣΤΗ 1980

Περί Θεού – Harlan Ellison

...Ο Καρλ Σραγκ σήκωσε το κεφάλι καθώς ο άντρας από το Μπελόιτ έδενε τη ζώνη του. «Το αστείο σας ήταν πολύ κακόγουστο κύριε», είπε ψυχρά.

«Συμφωνώ», αποκρίθηκε ο άλλος. «Όμως επιτρέψτε μου να σας κάνω μια θεωρητική ερώτηση, καθαρά υποθετική».

Ο ιερέας έκλεισε το περιοδικό στο πτυσσόμενο τραπεζάκι, σημαδεύοντας τη σελίδα με το στυλό του. Αναστέναξε καρτερικά και κοίταξε τον συνταξιδιώτη του με μια έκφραση που μαρτυρούσε ότι ετοιμαζόταν να παραδώσει μαθήματα χρηστομάθειας. «Μάλιστα. Και ποια είναι η ερώτηση;»

«Πιστεύετε στο Θεό;», είπε ο άντρας.

«Σοβαρολογείτε;»

«Ρωτάω για να ξεκινήσω από κάπου. Είστε ιερέας, άρα η απάντηση είναι ναι. Όμως τι γίνεται με τους θεούς, τους άλλους θεούς, όχι το Θεό όπως τον ξέρουμε;»

«Υπάρχει μόνον ένας Θεός και ο μονογενής του Υιός».

«Ναι, βέβαια, συμφωνώ απολύτως. Αλλά ας πάρουμε για μια στιγμή εκείνους τους κακόμοιρους αδαείς, σκλάβους των ειδωλολατρικών τους πεποιθήσεων. Τους Αιγύπτιους που πίστευαν στον Πτα, στον Θωθ, στον Άμμωνα. Τους Μάγους που λάτρευαν τον Ράξα Κακουλά και τον Κεραυνό. Τους Βίκινγκ με τον Οντίν, τον Λόκι και τους υπόλοιπους. Τους λαούς του Κίτρινου Ποταμού και τον Κουάν Τι, το θεό του πολέμου, και την Κουάν Γιν τη θεά του ελέους. Την Αλτιτζίρα των Αβοριγίνων, τον Πάπα Λέγκμπα των Αϊτινών, τον Κιβάτι των Ινδιάνων, τον Κρόνο των Ελλήνων. Θεοί, όλοι τους. Ισχυροί θεοί, ωραίοι θεοί, αποτελεσματικοί θεοί. Τι κάνουμε μ' αυτούς τώρα που πέρασε η εποχή τους;»

Ο αιδεσιμότατος Σραγκ τον κοίταξε ήρεμα. Ένιωθε σιγουριά τώρα που η κουβέντα είχε έρθει στα δικά του χωράφια. «Δεν καταλαβαίνω τι μου λέτε, κύριε. Όπως σας είπα: υπάρχει μόνον ένας Θεός και τ' όνομά του είναι Ιεχωβάς. Κι έχει μόνον ένα Υιό, τον Ιησού Χριστό, το Σωτήρα μας. Όλα τα υπόλοιπα είναι πρωτόγονη δαιμονολογία, φτηνές δεισιδαιμονίες, ειδωλολατρικές προλήψεις».

«Ναι, βεβαίως», είπε ο άντρας, σκύβοντας στο διάδρομο για να μαζέψει και να δώσει στον ηλικιωμένο μαύρο τη φθαρμένη κουβερτούλα που είχε πετάξει η κόρη του στη μοκέτα. «Αλλά θα ήθελα να μοιραστείτε μαζί μου τα φώτα σας ως θεολόγου, ως ανθρώπου του Θεού που έχει στοχαστεί σε βάθος αυτά τα πράγματα. Χρειάζομαι... πως να το πω... κάποια καθοδήγηση, ορισμένες αποσαφηνίσεις.

»Πάρτε για παράδειγμα τη μετάβαση από τον ελληνορωμαϊκό πολυθεϊσμό στο μεσαιωνικό χριστιανισμό. Όταν διαβάζουμε γι' αυτή την κατακλυσμιαία αλλαγή στην ιστορία του δυτικού κόσμου, μας εντυπωσιάζει η κυρίαρχη, αυτάρεσκη αίσθηση του θριάμβου, είτε τη συναντούμε σε χριστιανούς ιστορικούς όπως ο Ευσέβιος της Καισαρείας είτε σε χριστιανούς απολογητές όπως ο Αυγουστίνος, που άγιασε επειδή υπήρξε κλακαδόρος του Ιησού–»

Ο αιδεσιμότατος Σραγκ γούρλωσε τα μάτια, προσπάθησε να μιλήσει, έβηξε, έβγαλε άναρθρους ήχους και τέλος τραύλισε «κ-κ-κ», το πρώτο γράμμα του κλακαδόρου. Ο άντρας από το Μπελόιτ προσπέρασε την αντίδρασή του μ' ένα ανυπόμονο κυμάτισμα του χεριού και συνέχισε στον ίδιο τόνο: «Είμαστε και οι δύο άνθρωποι του κόσμου, δεν χρειάζεται να υπεκφεύγουμε. Ο Αυγουστίνος δεν έκανε τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από δημόσιες σχέσεις για την πολιτική της ορθοδοξίας. Η άποψη ότι ο χριστιανισμός έφτασε να γίνει επίσημη κρατική θρησκεία, αποδεκτή και σεβαστή απ' όλους, χωρίς αντιδράσεις και ανταγωνισμούς, είναι... για να το πω επιεικώς μονολιθική. Αλλά δεν έγιναν έτσι τα πράγματα. Ακόμη και το 385 ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος δυσκολεύτηκε να απαγορεύσει την πίστη στο πάνθεον–»

Μιλούσε τόσο γρήγορα και τόσο στρωτά που μετά βίας κατάφερε ο αιδεσιμότατος Σραγκ να διακόψει αυτόν τον περίκομψο λεκτικό ποταμό.

«Ειδωλολατρεία! Να τι ήταν! Ανίδεες, απολίτιστες ορδές που παραπατούσαν στα σκοτάδια πριν λάμψει το φως του Χριστού!»

«Μα ναι, φυσικά, συμφωνώ ανεπιφύλακτα και μ' όλη μου την καρδιά», είπε ο άντρας από το Μπελόιτ, διακόπτοντας το λογύδριο του αιδεσιμότατου σαν να μην είχε προσέξει ότι τα μάτια του Σραγκ κόντευαν να πεταχτούν από τις κόγχες τους. «Αλλά βλέπετε πως χρησιμοποιείτε τη λέξη «ειδωλολατρεία»; Σχεδόν ψυχαναγκαστικά. Πρόκειται για έναν χαρακτηρισμό που, στην αρχή τουλάχιστον, δεν υιοθέτησαν οι παγανιστές για τον εαυτό τους, αλλά επικράτησε για να διακρίνονται οι μη χριστιανοί επιζώντες, οι λεγόμενοι και «εθνικοί», μετά το βαθμιαίο εκχριστιανισμό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο και την επακόλουθη...»

«Ήταν βάρβαροι... ούτε τα κορδόνια τους δεν μπορούσαν να δέσουν... έβαφαν τα οπίσθιά τους γαλάζια και ξερίζωναν ο ένας την καρδιά του άλλου. Χόρευαν γυμνοί γύρω από φωτιές, ξεκοίλιαζαν τους εχθρούς τους κι έτρωγαν τα σπλάχνα τους... Ειδωλολάτρες... βάρ-βα-ροι!» Η φωνή του είχε υψωθεί, τραβώντας την προσοχή των συνεπιβατών. Ο άντρας από το Μπελόιτ χαμογέλασε αμήχανα στον ηλικιωμένο μαύρο απέναντι, αλλά εκείνος βιάστηκε να στραφεί στην κόρη του που επαναλάμβανε επίμονα δύο λέξεις: «Κάνει πιπί». Ο άντρας γύρισε στον αιδεσιμότατο Σραγκ και είπε: «Μα ούτ' εγώ επικροτώ τέτοιες συμπεριφορές, ιδίως το βάψιμο των κώλων, αλλά το γεγονός ότι τους αποκαλείτε βαρβάρους φανερώνει ότι δεν γνωρίζετε την ιστορία τους».

«Π-π-ποια ιστορία;»

«Για παράδειγμα, οι αρχαιολόγοι που σκάβουν στην Πάμπα-ντε-λας-Λιάμα Μοξέκε και στο Σετσίν Άλτο στις περουβιανές Άνδεις, δέκα χιλιάδες παγωμένα μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, ανακάλυψαν έναν πολιτισμό που προηγείται εκείνου των Μάγιας κατά δύο χιλιάδες χρόνια και των Αζτέκων κατά τρεις.

»Τεράστιοι ναοί σε σχήμα U με δέκα ορόφους. Μια απέραντη αποθήκη, μεγαλύτερη από γήπεδο του μπέιζμπολ φιλοξενούσε τις σοδειές τους. Τα κτίρια ήταν υπέροχα διακοσμημένα με ζωγραφιές ιαγουάρων, αραχνών, ερπετών». Έγειρε μπροστά και ψιθύρισε: «Τα ζωηρά τους χρώματα διατηρήθηκαν άθικτα χάρη στο ψυχρό και ξηρό κλίμα των Άνδεων. Γιατί νομίζετε ότι εγκαταστάθηκαν σε τέτοιο υψόμετρο, σ' ένα τόσο εχθρικό για τον άνθρωπο περιβάλλον, και ανέπτυξαν το θαυμαστό τους πολιτισμό την ίδια εποχή που οι Αιγύπτιοι έχτιζαν τις πυραμίδες και οι πόλεις-κράτη των Σουμερίων άκμαζαν;

»Μήπως για να βρίσκονται κοντύτερα στους θεούς που λάτρευαν; Το θεωρείτε πιθανό; Βάλτε για μια στιγμή στην άκρη την «ειδωλολατρεία» και το μπογιάτισμα των κώλων και απαντήστε μου».

«Θα σταματήσετε επιτέλους να επαναλαμβάνετε αυτή τη λέξη!»

«Ποια, την ειδωλολατρεία;”

«Όχι, την άλλη».

«Α, λέτε για τους κω–»

«Ναι! Ναι, αυτήν!»

«Πρόθεσή μου δεν ήταν να προσβάλλω τις ευαισθησίες σας, αιδεσιμότατε. Εγώ απλώς μιλούσα για εναλλακτικούς θεούς. Εσείς μιλήσατε για το βάψιμο των ...»

Ο αιδεσιμότατος Σραγκ βιάστηκε να επέμβει. «Δεν υπήρξαν ποτέ αυτοί οι θεοί», είπε. «Μέχρι να αποκαλυφθεί ο Λόγος, οι ειδωλο-ε... οι παγανιστές πίστευαν σε περίεργα και απίθανα πράγματα».

«Μμμ, καταλαβαίνω. Οπότε μπορούμε να συμπεράνουμε ότι «εθνικοί» μάρτυρες, όπως η Υπατία της Αλεξάνδρειας, πέθαναν για το τίποτα. Αλλά θα ήθελα να σας ρωτήσω–» κι έριξε μια φευγαλέα ματιά απέναντι όπου η προετοιμασία για το «πιπί» συνεχιζόταν «τι θα έκανε ένας τέτοιος θεός, ένας παρωχημένος θεός, ένας παρωχημένος θεός, στην περίπτωση που έχανε όλους τους οπαδούς του, μ' όλες του τις Υπατίες λιθοβολημένες μέχρι θανάτου από καλούς χριστιανούς, έχοντας μείνει χωρίς πιστούς, εκτός από κάνα-δυο σατανιστές εδώ κι εκεί, κάτι άπληστα υποκείμενα που προσπαθούν να τον επαναφέρουν για να διαλέξει τα τυχερά νούμερα του Λότο; Ε; τι θα έκανε τότε;»

«Δεν μποροώ να κάνω τέτοιου είδους εικασίες κύριε», είπε ψυχρά ο Σραγκ.

«Τίποτα;»

«Απολύτως».

«Δεν πιστεύετε ότι ίσως η Ήρα να το 'ριχνε στο κρασί και να κατέληγε μια αντιπαθέστατη μπέκρω;»

«Μα τι αήδιες είναι αυτές!»

«Μήπως ο Τζίζο, αυτή η παντοδύναμη ιαπωνική θεότητα, έπεφτε σε κατάθλιψη και σκεφτόταν σοβαρά να κάνει χαρακίρι;»

«Ποιος; Τι;»

«Για να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους: μου λέτε ότι δεν το θεωρείτε πιθανό να συνέχισε ο Δίας να υπάρχει αφού ο Κωνσταντίνος εξανάγκασε τους Ρωμαίους να αλλαξοπιστήσουν και, καθώς κανείς δεν του απηύθυνε πια προσευχές, ούτε καν πασάλειβε με μια στάλα μπογιάς τα πισινά του, να βαρέθηκε τη ζωή του και να τίναξε τα ολύμπια μυαλά του στον αέρα;»

Ο ιερέας τον κοίταξε έξαλλος από θυμό. Κι έπειτα γύρισε επιδεικτικά το κεφάλι, πήρε το περιοδικό, το άνοιξε και έπιασε πάλι το σταυρόλεξο.

«Δεκαέξι κάθετα», είπε χαλαρά ο άντρας από το Μπελόιτ, «λέξη με εννέα γράμματα, συνώνυμο του “ανεκτός”: υποφερτός».

Ο ιερέας δεν απάντησε ούτε στράφηκε να τον κοιτάξει όταν ο άντρας από το Μπελόιτ έλυσε τη ζώνη του και σηκώθηκε για ν' ακολουθήσει τον ηλικιωμένο μαύρο που συνόδευε την κόρη του στις τουαλέτες στο πίσω μέρος του αεροπλάνου.

Περίμενε όσο ο πατέρας ψιθύριζε στην κοπέλα: «Πήγαινε τώρα να κάνεις πιπί Έβελιν. Ξέρεις εσύ. Μπράβο το κοριτσάκι μου». Της άνοιξε την πόρτα λέγοντας: «Πρόσεξε μην ακουμπήσεις το σύρτη, γλυκιά μου. Θα μπεις, θα κάνεις το πιπί σου και θα βγεις. Εντάξει, καρδούλα μου;»

Η κοπέλα μπήκε κι εκείνος έκλεισε την πόρτα, χαμογελώντας αμήχανα στον άντρα που περίμενε πίσω του για να περάσει στο διπλανό κουβούκλιο.

Ο άντρας από το Μπελόιτ μπήκε στην τουαλέτα που συγκοινωνούσε μ' εκείνη όπου η Έβελιν κατέβαζε αργά και προσεκτικά πρώτα την κιλότα της και μετά την πάνα βρακάκι. Έκλεισε τα μάτια του για μια στιγμή, έβγαλε έναν πνιχτό ήχο, πέρασε το χέρι του από το διάκενο ανάμεσα στα δύο WC και άγγιξε την Έβελιν στο κεφάλι. Η κοπέλα έκλεισε τα μάτια.

«Κοιμήσου καλό μου παιδί. Σ' αγαπούν μ' όλη τους την καρδιά, αλλά δεν τους έχουν μείνει πολλά χρόνια. Άφησέ τους να ζήσουν».

Και δημιούργησε το ανεύρυσμα και το έκανε να εκραγεί και το κορίτσι έβγαλε ένα βαθύ αναστεναγμό και σωριάστηκε στο δάπεδο.

Ο άντρας τράβηξε το καζανάκι, βγήκε από την τουαλέτα και πέρασε δίπλα από τον ηλικιωμένο μαύρο που γονάτιζε στο διάδρομο και φώναζε το όνομα της κόρης του.

Επέστρεψε στη θέση του. Η μάνα τινάχτηκε καθώς μια αεροσυνοδός έσκυβε από πάνω της για να της ψιθυρίσει κάτι. Πανικόβλητη, προσπάθησε να σηκωθεί, διαπίστωσε πως φορούσε ακόμη τη ζώνη, βάλθηκε να την τραβολογάει χωρίς να καταφέρνει να τη λύσει μέχρι που η αεροσυνοδός τη βοήθησε κι έπειτα έτρεξαν και οι δύο κατά τις τουαλέτες.

Ο άντρας από το Μπελόιτ έκλεισε τα μάτια και προσποιήθηκε τον κοιμισμένο. Δεν περίμενε βέβαια να του ξαναμιλήσει ο αιδεσιμότατος Καρλ Σραγκ, αλλά ήθελε ν' αποτραβηχτεί όσο γινόταν. Ν' αποτραβηχτεί και να σκεφτεί με την ησυχία του την ανακούφιση που θα ένιωθαν, έστω και στιγμιαία, οι γονείς του κοριτσιού πριν αρχίσουν να διαχειρίζονται την οδύνη της απώλειας.

Ο ουρανός ήταν πεντακάθαρος και από κάτω τους τα σύννεφα τραβούσαν το δρόμο τους.

Harlan Ellison

Το Πουλί του Θανάτου και Άλλες Ιστορίες

Μετάφραση Χρύσα Τσαλικίδου

Εκδόσεις – Βιβλιοπωλείο «Η Άγνωστη Καντάθ» 2013

Όνειρα – Edgar Allan Poe

Ω, πόσο η ζωή στα νιάτα μου ήταν ατέλειωτο όνειρο!

Το πνεύμα μου δεν έβγαινε απ' τον ύπνο, αν η αχτίνα

Μιας Αιωνιότητας δεν έφερνε την αύριο,

Κι αν ήταν κείνο τ' όνειρο μια θλίψη ανέλπιδη,

Καλύτερο ήταν από την ψυχρή έξω απ' τον ύπνο

Πραγματικότητα για κείνον που η καρδιά του

Υπήρξε στην αγαπημένη γη και είναι ακόμη

Από τη γέννησή του, χάος βαθύ του πάθους

Κι αν πάλι εστάθηκε ό,τι για μένα τα όνειρα

Των παιδικών μου χρόνων – γραμμένο της μοίρας μου,

Θα 'τανε τρέλα να ελπίζω ακόμη την Παράδεισο.

Γιατί εγώ εγλέντησα όταν ο ήλιος έλαμπε στον ουρανό

Του θέρους μέσα σε όνειρα

Ομορφιάς και ζωντανού φωτός – κι ας ήτανε

Η καρδιά στραμμένη σε τόπους μακρινούς

Πολύ απ' το σπίτι μου μαζί με υπάρξεις

Που είχε πλάσει ο στοχασμός – τι άλλο περισσότερο

Να έβλεπα;

                   Και μια φορά, μια φορά μόνο – άγρια ώρα,

Που στη μνήμη μου να μην περάσει – μια δύναμη,

Ένα γήτεμα με έδεσε.

                                  Ήταν ο κρύος άνεμος,

Που ήρθε τη νύχτα επάνω μου, μέσα

Στο πνεύμα μου αφήνοντας τη μορφή του;

Ήτανε η σελήνη, που στο αγέρωχο μεσημέρι της

Έλαμψε μεσ' στον ύπνο μου; Ήτανε τ' άστρα;

Ό,τι κι αν ήτανε τ' όνειρο εκείνο έμοιαζε

Νύχτιος άνεμος – και το άφησα κι επέρασε.

Υπήρξα ευτυχής, μα μέσα στ' όνειρο.

Υπήρξα ευτυχής – κι ένα θέμα αγάπησα:

Τα όνειρα! Με τα λαμπρά τους χρώματα της ζωής

Στη φευγαλέα, σκιερή, καταχνιασμένη πάλη τους

Με ό,τι τους μοιάζει μέσα στην πραγματικότητα,

Πάλη που φέρνει στο ξέφρενο μάτι πράγματα

Της Αγάπης και της Παράδεισος

Πιο όμορφα απ' όσα εγνώρισε η μικρή Ελπίδα

Στην πιο ηλιόλουστη ώρα της – κι όλα δικά μου!

                                                                  Μετάφραση: Στέφανος Μπεκατώρος

Πόε

Τομος Α'

Ποιήματα – Κριτική – Επιστολές

Εκδόσεις Πλέθρον/Λογοτεχνία 1991

ΤΑ ΒΑΘΥΤΕΡΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΜΟΥ – DION FORTUNE

Τι είναι αποκρυφισμός; Να ένα ερώτημα που κάλλιστα μπορεί να θέσουμε όταν αποφασίζουμε να αφιερώσουμε σε αυτόν χρόνο για σκέψη, εγκαταλείποντας την αδιάφορη ηρεμία μας. Μήπως πρέπει να αρκεστούμε στις διαδόσεις που κυκλοφορούν για στοιχειωμένα σπίτια, στις διάφορες μαρτυρίες για τηλεπάθεια μεταξύ πρωτόγονων φυλών και στις έρευνες της εσωτερικής φιλολογίας του παρελθόντος; Αυτά τα πράγματα, φυσικά έχουν την αξία τους. Όλα τα διαθέσιμα απόκρυφα φαινόμενα, θα πρέπει να ερευνώνται προσεκτικά, όχι μόνο για να αποκτήσουμε γνώσεις, αλλά και για να ξεσκεπάσουμε τους τσαρλατάνους. Όσο για τα αποτελέσματα που είχαν οι έρευνες κατά το παρελθόν, έχουν κι αυτά αξία, γιατί μπορούμε να τα αντιπαραβάλουμε με τα αποτελέσματα των σημερινών ερευνών.

Αρκεί αυτό όμως; Μήπως έτσι η στάση μας προς την απόκρυφη επιστήμη είναι παρόμοια με αυτήν προς τις αρχαίες γλώσσες, που τις θαυμάζουμε για τα αριστουργήματά τους, ενώ εμείς οι ίδιοι δε δημιουργούμε ζωντανή λογοτεχνία σήμερα; Γνωρίζουμε ότι τα Μυστήρια άσκησαν βαθιά επίδραση στους αρχαίους πολιτισμούς και ότι ορισμένοι από τους πιο εξελιγμένους ηγέτες των διάφορων φυλών, εμπνέονταν από αυτά και τα αντιμετώπιζαν με σεβασμό και δέος. Μήπως, τάχα, τα φαινόμενα που αποκαλούμε απόκρυφα, είναι απλά και μόνο αποτελέσματα κάποιων πνευματιστικών συγκεντρώσεων που γίνονταν σε πλατιά κλίμακα; Ή μήπως εκτός από τους σχεδόν άγνωστους νόμους της Φύσης, στη λειτουργία των οποίων προσπαθούμε να διεισδύσουμε, υπάρχει και μια ενεργοποιός πνευματική επίδραση, όπως αυτή που ανύψωνε τη συνείδηση των μυημένων στην αρχαιότητα και τους έδινεμια βαθύτερη κατανόηση των θεών τους.

Ας μελετήσουμε τη φύση των φαινομένων που μπορούν να ονομαστούν απόκρυφα, όπως το εκτόπλασμα, η διόραση σε όλες τις μορφές της, η τηλεπάθεια, οι διάφορες μορφές μαντείας, οι οποίες κάθε άλλο παρά απατηλές είναι, οι μυστικιστικές εμπειρίες, η έκσταση, ο υπνωτισμός, η υποβολή και η αυθυποβολή, η μεταθανάτια ζωή και τελικά, αλλά όχι λιγότερο σημαντικά, ορισμένα είδη νοητικών ασθενειών. Όλα αυτά τα πράγματα παραμένουν κρυφά στη φύση τους, δεν μπορούν να ερευνηθούν με τις κοινές επιστημονικές μεθόδους και, εύλογα, αποτελούν το πεδίο έρευνας της απόκρυφης επιστήμης.

Υπάρχει, όμως, και μια άλλη όψη της απόκρυφης επιστήμης, εκτός της καθαρά επιστημονικής, και αυτή είναι το βασίλειο της εσωτερικής εμπειρίας και της πρακτικής της εφαρμογής, που ξανοίγεται μπροστά μας σαν μια τέχνη για να τη μάθουμε. Η πύλη προς το Αόρατο μπορεί να βρεθεί με την πρακτική εφαρμογή των αρχών του αποκρυφισμού και όσοι ενδιαφέρονται να εκπληρώσουν τις προϋποθέσεις για να το ριψοκινδυνεύσουν, θα ζήσουν σε αυτό το μονοπάτι τις περιπέτειές τους. Οι δυνάμεις που επικαλούνταν οι αρχαίοι στις τελετουργίες τους, εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμα. Και η αναζήτησή τους δεν είναι δύσκολη για όσους συνδυάζουν τη γνώση, την πίστη και το θάρρος.

Αν, όμως επιθυμούμε να επιχειρήσουμε αυτή την περιπέτεια, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι οι αρχαίες τελετουργίες ήταν αναπόσπαστο μέρος ενός θρησκευτικού συστήματος και ότι κανένας μυημένος των αρχαίων Μυστηριακών Σχολών δεν διανοήθηκε ποτέ να πειραματιστεί με αυτές για να ικανοποιήσει απλά την περιέργειά του ή τον θαυμασμό του για τα ανεξήγητα φαινόμενα. Τις προσέγγιζε με σεβασμό, έπειτα από αυστηρή πειθαρχία του χαρακτήρα του και σκληρή δοκιμασία της καταλληλότητάς του. Η λατρεία του φαλλού και η μαύρη μαγεία άνθισαν μόνο όταν έπεσαν τα υψηλά ιδανικά.

Αν θέλουμε να εισδύσουμε στα βαθύτερα ζητήματα του αποκρυφισμού, δεν αρκεί σαν κίνητρο η νοητική περιέργεια. Αυτή θα μας αποκαλύψει μόνο την εξωτερική μορφή. Η Ατραπός του Αποκρυφισμού δεν είναι τόσο θέμα μελέτης, όσο τρόπος ζωής. Αν δεν υπάρχει το στοιχείο της αφοσίωσης και της θυσίας, το κλειδί που ανοίγει την πόρτα των Μυστηρίων δεν θα γυρίσει ποτέ μέσα στην κλειδαριά. Αν δεν προσεγγίσουμε την Ιερή Επιστήμη όπως οι μυημένοι παλιά, δεν θα βρούμε σε αυτήν ό,τι βρήκαν εκείνοι. Δεν αρκεί να εργαζόμαστε για να μάθουμε τα μυστικά της, όπως δουλεύουν οι άνθρωποι για να πάρουν την αμοιβή του μεροκάματού τους. Πρέπει να ζούμε για αυτήν, όπως οι άνθρωποι θα ζούσαν για ένα πνευματικό ιδανικό. Μονάχα ένα κίνητρο μπορεί να μας βγάλει με ασφάλεια από το λαβύρινθο της αστρικής εμπειρίας: η επιθυμία για το φώς πάνω στην ατραπό της πνευματικής ανάπτυξης, η οποία ολοκληρώνεται στο τέλος με τη Θεία Ένωση. Αυτός ήταν ο σκοπός των Μυστηρίων, στην πιο ευγενική τους μορφή, και μονάχα αν αναζητήσουμε το ίδιο ιδανικό θα μπορέσουμε να γνωρίσουμε την ύψιστη μορφή τους.

Η απόκρυφη επιστήμη είναι πανίσχυρη. Αρκετοί περίεργοι που πειραματίζονται με αυτήν, προστατεύονται από την ίδια τους την ανοησία. Αν πετύχαιναν σε ορισμένες από τις εργασίες τους, θα διαλύονταν εσωτερικά εξαιτίας της απειθάρχητης και μη εξαγνισμένης φύσης τους. Δεν επέρχεται, όμως, καμία καταστροφή, επειδή ακριβώς δεν είναι ικανοί να εφελκύσουν καμία δύναμη. Αν θέλουμε να εξερευνήσουμε τα Μυστήρια με ασφάλεια, πρέπει αρχικά να προσεγγίσουμε την πιο ευγενική μορφή τους, σαν μέρος ενός συστήματος πνευματικής αναγέννησης. Και μόνο όταν έχουμε δεχτεί την πειθαρχία τους, έχουμε αφιερώσει τον κατώτερο εαυτό στον ανώτερο, και η αφιέρωση αυτή έχει γίνει δεκτή, τότε, και μόνο τότε μπορούμε να μελετήσουμε με ασφάλεια εκείνες τις μαγικές όωςι του αποκρυφισμού, που συνήθως ελκύουν τους μη φωτισμένους.

Οι διανοητικές μας αναζητήσεις μπορούν να βρουν ανταπόκριση μόνο με την πνευματική φώτιση. Η απόκρυφη επιστήμη, με τη σωστή της έννοια, είναι ο δεσμός μεταξύ θρησκείας και ψυχολογίας. Δίνει τα μέσα για μια πνευματική προσέγγιση της επιστήμης και μια επιστημονική προσέγγιση της πνευματικής ζωής. Οι εμπειρίες στις οποίες μας οδηγεί, αν τις κατανοήσουμε σωστά, σχηματίζουν μια γέφυρα που συνδέει τη λογική (την εγκεφαλική συνείδηση που εξαρτάται από τις 5 φυσικές αισθήσεις) με τις άμεσες συλλήψεις της πνευματικής διαίσθησης. Ο αποκρυφισμός ποτέ δεν μπορεί να είναι αυτοσκοπός. Ανοίγει έναν πλατύτερο ορίζοντα, που όσο τον πλησιάζουμε, πλαταίνει περισσότερο. Βρισκόμαστε ακόμα στο βασίλειο των φαινομένων και των φαντασμάτων. Ωστόσο, ο αποκρυφισμός μπορεί να αποτελέσει ένα ανεκτίμητο μέσο για την κατάκτηση πολλών σκοπών. Η γνώση της φιλοσοφίας του μπορεί να αποτελέσει τον μίτο της Αριάδνης για τις φυλακισμένες στη λογική έρευνες του επιστήμονα και, αντίστοιχα, να ισορροπήσει την ανεξέλεγκτη έκσταση του μυστικιστή. Επίσης, είναι πολύ πιθανό, με τις δυνατότητες της τελετουργικής μαγείας, να ανακαλύψουμε έναν ανεκτίμητο θεραπευτικό παράγοντα για ορισμένες μορφές νοητικών παθήσεων. Η ψυχανάλυση, αν και έχει προσφέρει πολλά αποδεικνύοντας ότι οι αρρώστιες αυτές δεν οφείλονται σε οργανικά αίτια, σπάνια μπορεί να τις θεραπεύσει. Εδώ είναι που ο αποκρυφιστής, με τη γνώση που κατέχει για την εσωτερική όψη των πραγμάτων, μπορεί να διδάξει πολλά στον ψυχολόγο.

Ο αποκρυφισμός είναι μια Ιερή Επιστήμη και θα πρέπει να προσεγγίζεται με σεβασμό. Μπροστά μας ορθώνεται η πύλη και το στενό μονοπάτι που οδηγεί στους ιερούς της τόπους, αλλά λίγοι είναι αυτοί που θα τους βρουν. Ο Άγγελος με το Φλεγόμενο Ξίφος φυλάει ακόμα την πύλη των Μυστηρίων και δεν είναι σοφό να εκθέσουμε τις ψυχές μας στη δύναμή Του, μέχρι να εξαγνιστούμε αρκετά και να βεβαιωθούμε ότι θα μπορέσουμε να δώσουμε το σωστό «παρασύνθημα» όταν μας ζητηθεί.

Έρχεται καιρός που κάθε μαθητής αρχίζει να νιώθει την επίδραση των ιδεών που τον απασχολούν. Τότε ο Αόρατος Κόσμος για τον οποίο έχει διαβάσει τόσα πολλά, αρχίζει να ανατέλλει στον ορίζοντα της συνείδησής του και το λεπτεπίλεπτο «άυλο» γίνεται απτό. Θα βρεθεί στην πολύ πραγματική νοητική «Χώρα του Κανένα», και θα πρέπει τότε να κάνει ένα από τα δύο (και μάλιστα γρήγορα): είτε να οπισθοχωρήσει και να κλειστεί στο καβούκι του, όπως το κουνέλι στη φωλιά του, είτε να συνεχίσει και να αναδυθεί στην ανώτερη συνείδηση. Όμως, ένα πράγμα δεν πρέπει να κάνει, και αυτό είναι ότι δεν πρέπει να χρονοτριβήσει στη χώρα των φαντασμάτων που είναι στα σύνορα του υποσυνείδητου και του υπερσυνείδητου, γιατί εκεί καραδοκεί η τρέλα.

Σαν φτάσει, όμως, στην πύλη της ανώτερης συνείδησης, θα συναντήσει τον Άγγελο στο Κατώφλι. Αυτός θα του θέσει το πανάρχαιο ερώτημα στο οποίο θα πρέπει να απαντήσει για να περάσει. Και η ερώτησή του δεν θα ζητάει κανένα περίπλοκο παρασύνθημα που να επιτρέπει την είσοδο σε μυστηριώδεις τάχα συνελεύσεις. Το ερώτημα που του απευθύνει είναι το ίδιο με αυτό που θέτει κανείς σε κάθε ξένο όταν χτυπά την πόρτα του: «Τι θέλεις;».

Η απάντηση δεν εξαρτάται από τη γνώση, αλλά από το χαρακτήρα του αναζητητή. Αν απαντήσει σωστά, ο δρόμος της προόδου του θα γίνει ολοφάνερος. Αν απαντήσει λαθεμένα, θα αφεθεί να βρει το δρόμο της επιστροφής πίσω στο γήινο κόσμο μόνος του, όπως μπορεί καλύτερα. Και αυτή η εμπειρία, της ατελέσφορης επιστροφής, δεν είναι ούτε πολύ ευχάριστη, ούτε πολύ ασφαλής.

Μελετώντας κανείς τον αποκρυφισμό, είναι σα να συνδέεται με ένα μεγάλο ηλεκτροπαραγωγικό εργοστάσιο που βρίσκεται στον Αόρατο Κόσμο. Μπορεί να μην υπάρξουν ποτέ απτά αποτελέσματα, είτε επειδή η φύση του μελετητή είναι ίσως φτιαγμένη από μη αγώγιμα υλικά, είτε επειδή η αμφιβολία του σχετικά με την πραγματικότητα των φαινομένων που ερευνά, εμποδίζει τους ακροδέκτες της ψυχικής επαφής να τοποθετηθούν κανονικά στις πρίζες. Η Γνώση και η Δύναμη συνθέτουν τα δύο άκρα του κυκλώματος. Όταν ενώνονται, το ρεύμα κυκλοφορεί ελεύθερα. Η φύση που δεν περιέχει δύναμη μπορεί να μελετάει την Ιερή Επιστήμη χωρίς να επέρχονται αποτελέσματα, όπως και η φύση που δεν κατέχει γνώση, θα αδυνατεί να χρησιμοποιήσει τη δύναμή της. Όταν, όμως, υπάρχουν και τα δύο, ο ερχομός κάποιας διαφωτιστικής ιδέας που θα αποκαλύψει ξαφνικά τη σπουδαιότητα της εσωτερικής ζωής είναι ζήτημα χρόνου. Η φώτιση αυτή ολοκληρώνει το κύκλωμα. Και αυτό το πρόσωπο που συμμετέχει στο κύκλωμα, καλό ή κακό, βρίσκεται πια σε επαφή με την αόρατη γεννήτρια. Γιατί η απόκρυφη επιστήμη αυτή καθαυτή, δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή. Όλα εξαρτώνται από το πως χρησιμοποιείται. Να γιατί είναι τόσο αναγκαίο να την προσεγγίζει κανείς με καθαρά χέρια, αγνή καρδιά και πειθαρχημένη αφοσιωμένη θέληση.

Ο αποκρυφισμός δεν είναι παιχνίδι για παιδιά και δεν αποτελεί κρησφύγετο από την καθημερινότητα. Η έρευνά του προϋποθέτει δύναμη και αγνότητα. Όλοι όσοι έχουν αγγίξει το βαθύτερό του όραμα, ισχυρίζονται ότι δεν πρόκειται για χίμαιρα, αλλά για ένα πολύ αληθινό μονοπάτι προς το Φως. Ένα μονοπάτι στενό σαν την κόψη του ξυραφιού!

DION FORTUNE

ΥΓΙΗΣ ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΜΟΣ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΗΛΙΑΣ ΜΑΜΑΛΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ 1984